«Αν το άτμισμα σκοτώνει, τότε για τι άλλο μας λένε ψέματα;»
Ο διορισμός του Olivér Várhelyi ως Επιτρόπου Υγείας της ΕΕ δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – επιφυλακτικά λόγω των στενών δεσμών του Ούγγρου υποψηφίου με τον αυταρχικό ηγέτη της χώρας, Βίκτορ Όρμπαν – ζητούσαν διαβεβαιώσεις ότι οι απόψεις του για τις αμβλώσεις (υπάρχουν συχνές εικασίες ότι θεωρεί πως θα έπρεπε να απαγορεύονται) και για τα εμβόλια (η Ουγγαρία είχε διανείμει αναποτελεσματικά κινεζικά και ρωσικά εμβόλια κατά τη διάρκεια της COVID) δεν θα οδηγούσαν σε κύμα παραπληροφόρησης μέσα στους ιερους διαδρόμους της έδρας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο κτίριο Berlaymont.
Σε μια προσπάθεια να καθησυχάσει τους ευρωβουλευτές για να πετύχει τον διορισμό του, ο Várhelyi υπέβαλε γραπτή δήλωση στα τέλη του περασμένου έτους, λέγοντας πως «[Η] προστασία των Ευρωπαίων πολιτών από τις βλαβερές επιπτώσεις της παραπληροφόρησης θα είναι κορυφαία προτεραιότητα για εμένα, συμπεριλαμβανομένου του τομέα της δημόσιας υγείας». Λίγο αργότερα, επιβεβαιώθηκε ο διορισμός του.
Fast forward τώρα στην Τρίτη (13 Μαΐου 2025). Ο Várhelyi, που φαινόταν να διαβάζει από έτοιμες, γραμμένες δηλώσεις, είπε στην Επιτροπή Περιβάλλοντος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ENVI) ότι το άτμισμα «έχει δημιουργήσει εντελώς νέους κινδύνους για την υγεία που είναι συγκρίσιμοι ή ακόμη και μεγαλύτεροι από το ίδιο το κάπνισμα», επικαλούμενος άρθρα για το «pop corn lung» ως απόδειξη.
Πριν προχωρήσουμε, ας εξετάσουμε σύντομα το περιεχόμενο αυτής της δήλωσης:
Δεν έχει υπάρξει ποτέ επιβεβαιωμένο περιστατικό pop corn lung που να έχει προκληθεί από to άτμισμα.
Ακόμα και οι πιο φανατικοί αντίπαλοι του ατμίσματος, όταν πιεστούν, θα παραδεχτούν ότι το άτμισμα είναι πολύ λιγότερο επιβλαβές από το κάπνισμα.
Άρα, προφανώς, ο «πόλεμος κατά της παραπληροφόρησης» του Várhelyi δεν είναι τόσο ιερός όσο μας είχαν κάνει να πιστεύουμε.
Αν επρόκειτο για μεμονωμένο περιστατικό, θα μπορούσαμε ίσως να το αποδώσουμε σε έναν “ανεξέλεγκτο” Επίτροπο, που διορίστηκε κατόπιν επιθυμίας ενός απομονωμένου κράτους-μέλους της ΕΕ που αυτοσχεδίασε μπροστά στην Επιτροπή για να ικανοποιήσει τους ανωτέρους του στη Βουδαπέστη. Άλλωστε, η Ουγγαρία έχει μερικούς από τους χειρότερους νόμους κατά του ατμίσματος σε ολόκληρη την Ευρώπη, και το κόμμα Fidesz του Όρμπαν ήταν ένα από τα λίγα λαϊκιστικά κόμματα που ψήφισαν υπέρ της πρότασης της Επιτροπής για απαγόρευση του ατμίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους.
Δυστυχώς, δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό.
Ο Várhelyi δεν είναι καν ο πρώτος Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που κάνει αυτή τη δήλωση φέτος. Τον Φεβρουάριο, ο Επίτροπος για το Κλίμα και τη Φορολογία, Wopke Hoekstra – στην προσπάθειά του να περάσει τις προτάσεις του για πολύ υψηλή φορολογία σε όλα τα προϊόντα νικοτίνης – είπε σε μια άλλη Επιτροπή του Κοινοβουλίου ότι «το άτμισμα σκοτώνει».
Και μόλις αυτή την εβδομάδα, ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, είπε σε διαδικτυακό σεμινάριο συναδέλφων στον χώρο του ελέγχου καπνού ότι «ο καπνός σκοτώνει ανεξάρτητα από το πώς συσκευάζεται».
Φαίνεται πως όσοι βρίσκονται στην εξουσία σκοπεύουν πλέον να υποστηρίξουν ότι το άτμισμα είναι εξίσου βλαβερό με το κάπνισμα, παρά το συντριπτικό πλήθος των επιστημονικών στοιχείων που αποδεικνύει το αντίθετο. Αυτό δεν είναι απλώς λάθος – είναι επικίνδυνο – και επηρεάζει σοβαρά τη μάχη κατά της παραπληροφόρησης εκεί όπου διακυβεύονται κρίσιμα ζητήματα. Είναι ένα νέο χαμηλό.
Τόσο ο Hoekstra όσο και ο Tedros έχουν επιτεθεί στην παραπληροφόρηση σε άλλους τομείς. Τομείς όπου η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης είναι πράγματι κρίσιμη, όπως η κλιματική αλλαγή και η πολιτική για τα εμβόλια.
Ο Hoekstra έχει συχνά χρησιμοποιήσει το LinkedIn για να εκφράσει τις ισχυρές του απόψεις στο θέμα.
Την ημέρα πριν από τη δήλωση του Várhelyi, ο Hoekstra έγραψε στο Χ (πρωην twitter):«Δεν μπορώ να τονίσω αρκετά τη σημασία του να βασίζεται η χάραξη πολιτικής στην επιστήμη, σε αυτή την εποχή της παραπληροφόρησης».
Είναι ιδιαίτερα προσηλωμένος στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης για την κλιματική αλλαγή: στην πραγματικότητα, αυτό αποτελεί μέρος της επίσημης αποστολής του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πρόσφατα έγραψε στο LinkedIn ότι η παραπληροφόρηση για το κλίμα προέρχεται από ξένους εχθρούς, όπως η Ρωσία:
«Η παραπληροφόρηση για το κλίμα είναι η σκόπιμη διάδοση ψευδών πληροφοριών σχετικών με την κλιματική αλλαγή και την κλιματική δράση», έγραψε. «Μπορεί να πάρει πολλές μορφές: από κατάφωρη άρνηση ή θεωρίες συνωμοσίας έως πιο ήπιες μορφές παραπληροφόρησης… Συχνά χρησιμοποιείται από ξένους αντιπάλους όπως η Ρωσία για να αποσταθεροποιήσουν κοινωνίες ή να προωθήσουν την ατζέντα τους».
Τώρα, αντικαταστήστε τη λέξη «κλίμα» με τη λέξη «άτμισμα» και θα δείτε το πρόβλημα.
Ο «πόλεμος κατά της παραπληροφόρησης» του Tedros κρατάει – δικαίως – από την εποχή της πανδημίας, όταν ο ΠΟΥ προσπαθούσε να αντιμετωπίσει την παραπληροφόρηση για τα εμβόλια. Πιο πρόσφατα, αποκάλεσε τις ανησυχίες για τη συνθήκη πανδημίας του ΠΟΥ «fake news» και έγραψε στο Χ ότι:«Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου τα fake news, τα ψέματα, οι θεωρίες συνωμοσίας, η παραπληροφόρηση και η λανθασμένη πληροφόρηση είναι ανεξέλεγκτα.»
Δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να το πούμε αυτό, αλλά μάλλον πρέπει: Η έννοια της παραπληροφόρησης έχει νόημα μόνο όταν εφαρμόζεται με συνέπεια.
Όταν καταγγέλλεις την παραπληροφόρηση σε έναν τομέα, ενώ ταυτόχρονα τη διαδίδεις από θέση εξουσίας σε έναν άλλο, τότε κάποιοι μπορεί να σε πουν υποκριτή. Και όταν το κάνουν, γιατί να σε πάρουν στα σοβαρά όταν μιλάς για την κλιματική αλλαγή ή τα εμβόλια;
Αν οι πολιτικοί θέλουν να επιχειρηματολογήσουν υπέρ της απαγόρευσης του ατμίσματος, υπάρχουν τρόποι να το κάνουν – ακόμη κι αν είναι εσφαλμένοι – χωρίς να φτάνουν στο σημείο να λένε ξεκάθαρα ψέματα και να παραπληροφορούν.
Μπορούν να υποστηρίξουν ότι δεν αξίζει να βοηθάμε τους ενήλικες να κόψουν το κάπνισμα, αν αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αρχίσουν να ατμίζουν τα παιδιά. Μπορούν να πουν ότι, για λόγους ηθικής, δεν πρέπει να κυκλοφορούν καθόλου νέα εθιστικά προϊόντα στην αγορά. Θα μπορούσαν ακόμα και να είναι ειλικρινείς και να πουν πως πιστεύουν ότι οι καπνιστές είναι κάπως “αδύναμοι” ή “κατώτεροι” και δεν αξίζουν να έχουν καλύτερες και πιο ασφαλείς επιλογές.
Αλλά αν πλέον θεωρείται αποδεκτό πολιτικοί και ιατρικές αρχές να λένε ευθέως ψέματα μπροστά στην κάμερα για το άτμισμα, μόνο και μόνο επειδή αυτό εξυπηρετεί την πολιτική τους ατζέντα, τότε με ποιο δικαίωμα λένε ότι η παραπληροφόρηση για τον πόλεμο της Ρωσίας, την κλιματική αλλαγή ή τα εμβόλια είναι απειλή για τις κοινωνίες μας;
Μερικοί άνθρωποι δεν βλέπουν με καλό μάτι το γεγονός ότι υπάρχουν ευρέως διαθέσιμα πιο ασφαλή προϊόντα νικοτίνης.Εγώ έχω την αντίθετη άποψη. Πιστεύω ότι πρέπει να μπορώ να συζητήσω με κάποιον που διαφωνεί — έστω και έντονα — αλλά με ειλικρίνεια.
Μπορώ να μιλήσω για τη δική μου εμπειρία για τη διακοπή του καπνίσματος χάρη στο άτμισμα και στα σακουλάκια νικοτίνης, και για το πώς έχω δει χιλιάδες άλλους να κάνουν το ίδιο. Ο υποθετικός αυτός συνομιλητής μου μπορεί να μιλήσει για το πώς βλέπει νέους να ατμίζουν· πιθανόν να έχει δίκιο, και καμία λύση δεν είναι τέλεια. Μπορώ να του δείξω τα δεδομένα που στηρίζουν τη δική μου άποψη· εκείνος μπορεί να δείξει τα δικά του.
Μπορούν να επισημάνουν τη σύγκρουση συμφερόντων μου: εργάζομαι στο χώρο που κερδίζει από τα πιο ασφαλή προϊόντα νικοτίνης εδώ και μία δεκαετία – και ναι, έχω κι εγώ τις προκαταλήψεις μου. Ίσως και αυτό το υποθετικό πρόσωπο που διαφωνεί μαζί μου να έχει τα δικά του συμφέροντα, όπως για παράδειγμα τα φαρμακευτικά στελέχη με τους οποίους διαφώνησα την τελευταία φορά που η Ευρώπη προσπάθησε να απαγορεύσει το άτμισμα.
(Για να είμαι ξεκάθαρος: ποτέ δεν υποστήριξα τίποτε άλλο πέρα από την αυστηρότερη δυνατή ρύθμιση για τα καπνικά προϊόντα – και στηρίζω μέτρα όπως το plain packaging και η απαγόρευση της διαφήμισης και της προβολής.)
Αυτό το υποθετικό πρόσωπο κι εγώ μπορούμε να κάνουμε μια ειλικρινή συζήτηση προσπαθώντας να βρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στις δικές μου ανησυχίες και τις δικές του, διατηρώντας τουλάχιστον έναν βασικό αμοιβαίο σεβασμό. Έχω κάνει πολλές τέτοιες συζητήσεις μεσα στα χρόνια. Τις περισσότερες τις απολαμβάνω, και συχνά μαθαίνω νέα πράγματα (συγχαρητήρια στον ακτιβιστή κατά του καπνίσματος που κάποτε μου εξήγησε με κάθε λεπτομέρεια γιατί το πιο αποτελεσματικό μέτρο ελέγχου του καπνού που θα μπορούσε να πάρει μια κυβέρνηση θα ήταν να υποχρεώσει τα πακέτα των τσιγάρων να είναι… στρογγυλά).
Αλλά τη στιγμή που ένα επιχείρημα βασίζεται στο προφανές ψέμα ότι το άτμισμα είναι «το ίδιο επιβλαβές με το κάπνισμα», η συζήτηση δεν έχει κανένα νόημα.
Ή το πιστεύεις πραγματικά — οπότε δεν έχεις καταλάβει βασικά πράγματα· ή ξέρεις ότι είναι ψέμα και το λες συνειδητά — οπότε απλώς δεν είσαι ειλικρινής.
Και κάπου εδώ βρισκόμαστε. Φαίνεται ξεκάθαρα ότι το επιχείρημα «είναι το ίδιο επιβλαβές με το κάπνισμα» προωθείται πλέον συντονισμένα από την ΕΕ και τον ΠΟΥ, παρόλο που έχει αποδειχθεί εδώ και χρόνια ότι είναι fake news.
Αυτό γεννά δύο ερωτήματα:
Θα βλάψει αυτή η τακτική τους Ευρωπαίους που απλώς θέλουν να κόψουν το κάπνισμα;
Και γιατί να πιστέψουν οι Ευρωπαίοι αυτά που τους λένε οι πολιτικοί για την παραπληροφόρηση σε άλλους τομείς της δημόσιας ζωής;
